Tên tiếng Anh: bamboo
Tre thuộc nhóm thực vật thường xanh đa niên, thân gỗ, thuộc Bộ Hòa thảo, Phân họ Tre, Tông Tre (Bambuseae). Tông Tre (Bambuseae) bao gồm khoảng 1.000 loài, phân chia thành 9 phân tông gồm khoảng 91 chi.
Tre cũng có hoa, nhưng chỉ nở hoa một lần duy nhất vào cuối đời. Thường thì tre có thời gian nở hoa trong khoảng 5 – 60 năm một lần.
Ảnh: Việt Linh
Tre là cây rất dễ trồng, lớn rất nhanh, có thể cao tới 40m ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới.
– Trong xây dựng: cây tre dùng để làm nhà, lợp mái…
– Trong công nghiệp: cây tre dùng để sản xuất ra giấy, chất đốt…
– Lá tre dùng để chữa một số bệnh như bệnh ngứa, bệnh chảy máu, bệnh hen suyễn…
– Búp non của cây tre (măng) có thể ăn được.
– Cây tre dùng để làm ra các nhạc cụ âm nhạc như: đàn tơ-rưng, sáo, đàn gió…
– Cây tre dùng để làm ra các sản phẩm thủ công mỹ nghệ, trang trí: khung tranh ảnh, bát, đĩa, khay, bàn, ghế, giường, tủ…
– Trong phong thủy, cây tre là biểu tượng của sự trường thọ, tính kiên cường vượt qua mọi nghịch cảnh, khả năng chống chọi với sóng gió của cuộc sống và là biểu tượng của tài lộc.
Việt Linh biên soạn
Chăm sóc, khai thác măng tre điền trúc
Lâu nay, người dân trồng tre lấy măng chưa chú trọng lắm đến các biện pháp kỹ thuật trong chăm sóc, khai thác, điều tiết cây mẹ… nhằm sử dụng búi tre khai thác măng lâu dài, mà chỉ trồng và tận dụng khai thác một cách tự do. Cho nên, tre sau khi trồng cho măng 1 đến 2 vụ thì bắt đầu có hiện tượng năng suất giảm, búi tre có hiện tượng bị nâng gốc và kéo dài thêm 1 đến 2 vụ nữa thì bắt buộc phải phá bỏ cả búi tre đó vì khả năng tận dụng không còn.
Muốn măng tre điền trúc đạt năng suất cao và lâu dài thì khâu chăm sóc quyết định rất lớn. Đến năm thứ 3 tre bắt đầu cho năng suất măng ổn định và khâu chăm sóc bón phân không tốt sẽ làm năng suất bị giảm vào các năm tiếp theo.
– Kỹ thuật điều tiết cây mẹ là một biện pháp kỹ thuật quan trọng: Trong điều tiết cây mẹ cần lưu ý mỗi cây mẹ chỉ nuôi được 1 – 2 cây trưởng thành. Vì vậy, không nên để lại quá 2 cây trưởng thành trên một gốc cây mẹ và cây mẹ có đường kính gốc to thì thế hệ măng năm sau sẽ có gốc măng to, nếu quá 2 cây sẽ tạo cho các thế hệ cây mẹ đời sau không đảm bảo khả năng sinh măng.
Trong kinh doanh tre lấy măng, ta cần nắm kinh nghiệm của Trung Quốc như sau: Trong một búi tre không được để lại 3 thế hệ, như kinh nghiệm sản xuất “Cha đi liền con, ông không nhìn thấy mặt cháu” có nghĩa là một búi tre kinh doanh măng chỉ tồn tại 2 thế hệ “cha” và “con”, sau mỗi năm các thế hệ bố mẹ đã cho thế hệ măng thì phải tiến hành chặt và đào gốc cây mẹ đó sau khi nó đã cho 1 – 2 cây trưởng thành để làm thế hệ thay thế kinh doanh măng năm sau.
Bởi vì, một cây mẹ sau một thời gian cho các thế hệ măng thì đã già cỗi và các mắt ngủ ở gốc đã không còn để có khả năng cho măng ở các năm kế tiếp, nếu còn chăng thì chỉ là các vòi măng, tức là các măng có kích thước nhỏ bé không đảm bảo tiêu chuẩn măng khai thác trong kinh doanh. Mỗi búi tre chỉ để lại 5 -7 cây mẹ cho thế hệ sau. Lưu ý chọn cây mẹ phải là các cây có thân ngầm sâu trong đất (tránh hiện tượng nâng cao gốc).
– Kỹ thuật bón phân: Liều lượng phân bón 20 – 30 kg phân chuồng hoai + 2 kg phân NPK cho mỗi búi tre kinh doanh măng và được chia ra các lần bón:
+ Lần thứ nhất: Vào cuối vụ măng (giữa cuối tháng 11), tiến hành công việc điều tiết cây mẹ kết hợp bón phân cho tre. Thời điểm này chủ yếu bón phân chuồng với liều lượng ở trên. Phương pháp bón là: bới đất ở gốc tre ra, trộn phân đều với đất sau đó lấp vào lại. Khi bón lưu ý không nên vun gốc quá cao mà chỉ vun vào cao hơn mặt đất 10 – 20 cm, nếu vun cao tre sẽ bị nâng búi vào vụ sau, ảnh hưởng đến kinh doanh măng lâu dài.
+ Lần thứ 2: Được tiến hành vào thời điểm trước vụ măng khoảng tháng 2 – tháng 3, bón phân với liều lượng 1 kg phân NPK cho 1 búi, phương pháp bón là đào rãnh xung quanh gốc tre bón phân lấp lại.
+ Lần thứ 3: Được tiến hành ở giữa vụ măng nhằm bồi bổ, tiếp sức cho tre sản xuất măng, phương pháp bón bằng tưới thấm hoặc moi các lỗ bón phân, liều lượng bón là 1 kg phân NPK còn lại.
Tuy nhiên, nếu tre sản xuất măng nhiều thì có thể bón thêm 1 – 2 lần vào giữa các đợt kinh doanh măng.
– Khai thác măng đúng kỹ thuật cũng là một biện pháp nhằm kinh doanh măng tre được lâu dài. Tre điền trúc là loài tre có thân mọc cụm, tức là ở gốc cây mẹ (thân ngầm) nhú các mầm măng và các mầm măng này vươn ra so với gốc cây mẹ 1 góc ≥ 900, sau đó phát triển vươn thẳng lên thành cây mới.
Vì vậy, các cây tre trong búi tre đứng gần nhau. Trong khai thác sử dụng măng người dân cần phải nắm nguyên tắc sau: Khi ta khai thác một cái măng thì sẽ tác động đến các mắt ngủ ở sát vết cắt, tại vị trí đó tiếp tục nhú các măng. Cho nên, khi khai thác măng cần phải đào sâu xuống đất, dùng dao cắt tại vị trí phình ra của eo măng theo chiều thẳng đứng từ trên xuống cách gốc cây mẹ khoảng 10 cm.
Khi ta khai thác theo đúng kỹ thuật này sẽ luôn duy trì gốc tre nằm sâu trong lòng đất. Nếu ta khai thác theo cách cắt ngang gốc măng trên mặt đất thì vô tình ta đã làm cho các thế hệ tiếp theo có gốc trồi lên trên mặt đất và dần dần đã tạo cho cả búi tre trồi lên mặt đất và dẫn đến búi tre đó không thể tiếp tục duy trì cho măng các năm tiếp theo.
Khi khai thác măng cần lưu ý các măng có thân ngầm trồi cao lên mặt đất thì phải khai thác ngay tại vị trí sát thân ngầm cây mẹ để tránh các thế hệ măng sau bị mọc trối.
Trên là một số biện pháp kỹ thuật và cũng là kinh nghiệm trong sản xuất cần phải tuân thủ khi trồng tre điền trúc lấy măng. Bà con nông dân cần lưu ý áp dụng nhằm kinh doanh tre lấy măng được lâu dài và mang đến hiệu quả kinh tế như mong đợi.
Phan Ngọc – Báo Quảng Trị, 30/12/2009
Để tre Bát Độ ra nhiều măng
Theo Trung tâm Khuyến nông, Khuyến ngư Quốc gia (Bộ NN&PTNT) muốn tre Bát Độ ra măng nhiều và tập trung để thu hoạch vào thời điểm nhất định, bán được giá, bà con cần phải áp dụng một số biện pháp kỹ thuật cần thiết.
Thời vụ tác động để măng phát triển từ tháng 2 đến tháng 9 hàng năm. Chọn những ngày nắng ráo, dùng kéo cắt đốn toàn bộ phần thân cành và lá cách mặt đất khoảng 4m trở lên để ức chế quá trình sinh trưởng thân lá và kích thích quá trình phát triển ra nhiều măng. Ngoài ra, cần cắt tỉa những cây tre nhỏ (đường kính < 3cm) và toàn bộ cành, lá cách mặt đất 40 – 50cm cho thoáng gốc, sau đó dùng cuốc xới moi hết đất xung quanh gốc (cách gốc 40-45cm) kết hợp với chặt đứt toàn bộ vùng rễ ở độ sâu 20-25cm, để khô đất trong khoảng 10 ngày.
Sau đó dùng phân tổng hợp NPK Lâm Thao hay Apatít Lào Cai bón cho mỗi hốc từ 1-5kg + 10-15kg phân chuồng hoai mục rắc xung quanh tâm gốc từ 25-30cm, dùng đất lấp đầy vun cao vào gốc hơn mặt đất xung quanh 20-25cm để tạo điều kiện cho măng mọc. Khi măng mọc làm nứt đất, đỉnh ngọn măng nhô lên khỏi mặt đất 5-10cm là lúc thu hoạch măng tốt nhất.
Hà Nội Mới, 25/10/2008
Tre Bát độ là loại cây không kén đất, được trồng chủ yếu lấy măng bán quanh năm. Điểm khác giữa tre điền Trúc và tre Bát độ là tre điền trúc có măng màu hơi xanh, Bát Độ màu hơi vàng. So sánh với măng tre điền Trúc, măng tre Bát độ ăn ngon hơn, giòn hơn. Tre Bát độ ruột đặc hơn tre điền Trúc nên thân rất chắc.
Việt Linh, 2011
Bảo vệ măng tre bằng túi nilon
Các kết quả nghiên cứu của Trường đại học Lâm nghiệp cho thấy, khi măng nhú khỏi mặt đất khoảng 20-30cm thường bị các loài sâu hại tấn công. Ví dụ như đẻ trứng trực tiếp vào măng sau khi đã khoét một lỗ nhỏ cách đỉnh măng khoảng 20cm, sống tập trung với số lượng lớn ở khu vực ngọn măng, ẩn trong các mo măng để chích hút dịch cây… Bọc bảo vệ măng bằng các vật liệu là giấy, mo tre, nilon bước đầu đạt được những kết quả nhất định. Tuy nhiên, do chất lượng của các vật liệu trên dễ bị rách thủng, kích thước túi bọc và kỹ thuật bọc măng chưa hợp lý nên hiệu quả phòng trừ chưa cao và mất khá nhiều thời gian.
Trong thời gian nghiên cứu, các nhà khoa học của Trường đại học Lâm nghiệp đã phát hiện được 8 loài sâu hại măng thuộc 5 họ, 5 bộ. Căn cứ vào mức độ gây hại và mật độ của chúng đã xác định ra 5 loài sâu hại chính thuộc 2 nhóm là: Vòi voi và bọ xít. Có tới 48,43% số măng bị hại ở mức nghiêm trọng do các loài vòi voi. Vật liệu bọc thích hợp là túi nilon trắng và xanh. Túi dài 1,6m-1,8m, đường kính miệng 20cm, đường kính đáy 30cm. Măng được chọn để bọc phải là măng mới nhú khỏi mặt đất từ 20 đến 30cm, chưa bị hại. Trong một khóm tại cùng thời điểm có thể có nhiều măng, do vậy cần xác định tỷ lệ măng hợp lý trong một bụi để bọc nhằm tạo điều kiện cho măng phát triển tốt nhất, đồng thời giảm chi phí bọc.
Các nhà nghiên cứu cho biết, trước khi bọc cần chặt bỏ cành nhánh phía trên măng trong độ cao 3m mọc cản hướng mọc của măng để tránh làm rách túi, đồng thời làm tăng độ thông thoáng cho măng phát triển và thuận lợi cho việc khai thác sau này. Khi măng cao khoảng 2,5-3,0m dùng sào để tháo túi nilon. Do quá trình măng mọc không đều nên phải thường xuyên kiểm tra (khoảng 5-7 ngày một lần), tháo túi ở măng đã cao trên 2,5m rồi bọc lại cho măng mới nhú khác. Điều đáng chú ý là sau khi mưa, măng phát triển nhanh, do vậy cần tăng cường kiểm tra để thu túi và tránh để nước đọng lại trong túi.
Biện pháp bọc bảo vệ măng nói trên bảo đảm hiệu quả kinh tế, phòng trừ tốt và bảo vệ môi trường. Khi áp dụng biện pháp này tỷ lệ măng bị hại giảm xuống rõ rệt, chỉ còn 6,67% măng bị hại. Bọc bảo vệ măng còn có thể làm cho giá trị kinh tế của rừng trồng tăng gấp khoảng 2,67 lần so với không bọc.
VIỆT ANH – QĐND, 10/09/2008
Kinh nghiệm cho tre ra măng nghịch mùa
Ở Nam bộ, măng tre càng ngày càng có giá, nhất là vào mùa khô, trong khoảng từ tháng 1 đến tháng 6, vì đây là thời gian mưa rất ít, hoặc không mưa nên các loài thuộc họ tre nứa đều không đẻ măng. Giá măng tre Mạnh Tông, giống trồng phổ biến ở Nam Bộ, vào mùa mưa chỉ 4.000 đ/kg, thậm chí lúc cao điểm chỉ còn 2000 đ/kg, trong lúc đó giá măng mùa khô phổ biến 8.000 đ/kg. Để tăng hiệu quả kinh tế, anh Quốc Trung Trực, ngụ tại ấp Vịnh, xã An Cơ, Châu Thành (Tây Ninh) đã mày mò cho tre đẻ măng vào mùa khô nên bán rất dễ với giá cao.
Năm 2001, anh Trực được TTKN Tây Ninh cấp 50 bầu giống Điền Trúc, đồng thời anh mua thêm giống tre Mạnh Tông, Lục Trúc về trồng trên diện tích 1 ha. Nhận thấy Điền Trúc là giống có khả năng nhất nên đến năm 2002 anh chiết được 80 bầu và đến năm 2003 thì anh nhân lên thêm 450 bầu, mở rộng thêm một ha trồng toàn Điền Trúc. Theo anh thì việc chiết tre rất dễ. Tre có thể chiết quanh năm và thuận tiện nhất là vào mùa mưa vì không cần tưới, hiệu suất ra rễ cao hơn. Quy trình chiết tre của anh như sau: Chọn cây bánh tẻ, cắt bớt cành lá cho phong quang, nếu thấy cây sung sức quá có thể cắt bớt ngọn. Chọn các cành bánh tẻ, cắt đầu cành ở vào khoảng giữa của lóng thứ 3 tính từ thân ra. Bóc và cạo sạch lá măng, cắt các cành nhỏ ở gốc cành. Lấy đục tròn (có thể dùng dao) đục nghiêng vào thân cách phía trên mắt 2 cm, sâu 0,5 cm, rồi đục xuống cho tét vừa qua khỏi mắt.
Lấy bàn chải đánh răng nhúng vào dung dịch kích thích ra rễ đã pha sẵn chà, trét vào “củ tỏi” (phần gốc cành, có chấm rễ nâu). Pha trộn dung dịch kích thích rễ như sau: Dùng các chất kích thích ra rễ cực mạnh + Root Bimix + Atonik + chất bám dính (theo liều lượng khuyến cáo). Lấy đất bầu (gồm đất + xơ dừa), đã trộn với chất kích thích ra rễ (dùng bằng một nửa liều lượng trên, không dùng chất bám dính), bó bằng nylon nhưng cho hở 2 đầu. Khoảng 20-25 ngày sau sẽ thấy rễ trắng mọc ra rất nhiều, cắt xuống ươm vào bầu đất, dưỡng trong râm mát một tháng trước khi trồng.
Muốn cho tre đẻ măng trong mùa khô thì để vườn khô tự nhiên trong khoảng một tháng thì tưới. Trước đó đã bón phân hữu cơ trộn với 1 kg N+P+K (công thức 2 kg urê + 1 kg lân + 1 kg kali)/ 1 gốc, tủ nhiều bổi lên gốc, càng dày càng tốt. Phải tưới tràn thật đẫm + tưới vòi bổ sung cho ướt hết bổi. Cứ 10 ngày tưới 1 lần, sau ba lần tưới thì măng bắt đầu mọc và khai thác dần.
Chú ý: Muốn có măng vào mùa khô thì vụ chính (vụ măng trước đó vào mùa mưa) không được khai thác kiệt làm yếu cây. Phải để lại những cây măng chính mọc thẳng từ dưới đất sâu, mỗi bụi nên định hình để 5-6 gốc tre mẹ. Năng suất măng mùa khô tức nhiên không bằng mùa mưa, nhưng bù lại bán được giá cao nên thu nhập cao hơn mùa mưa. Mùa khô vừa qua, anh đã bán được 44 triệu tiền măng với giá 8.000 đ/kg nhưng không đủ cung cấp.
Theo NNVN – WAG, 14/7/2005
Kỹ thuật gây trồng cây tre mai
Cây tre mai có tên khoa học Dendrocalamus giganteus Munro và tên thường gọi là tre mai thuộc họ phụ tre trúc (Bambusoideae). Măng tre mai có hàm lượng dinh dưỡng cao được dùng làm thực phẩm. Thân tre được sử dụng làm vật liệu xây dựng, đồ dùng gia đình, đồ mỹ nghệ và bột giấy…
Tre mai là loài cây mọc cụm, thân thẳng tròn đều, chiều cao trung bình 15 – 18m, đường kính trung bình 8 – 15cm. Nơi trồng tre mai thích hợp nhất là đồi thấp, ven khe suối, thung lũng, đất có độ dốc, đất thịt pha cát, tầng đất dày trên 80cm, đất ẩm và hơi chua.
1. Tạo cây giống
* Thời vụ giâm
– Vụ xuân – hè: từ tháng 2 – 5
– Vụ thu: từ tháng 7 – 9
* Chuẩn bị đất
Giâm hom: Chọn nơi gần nguồn nước, thoát nước, xa nguồn bệnh.
Làm đất: Đất được cuốc, xới và đập nhỏ trước khi giâm hom từ 5 – 10 ngày.
Lên luống: Luống có chiều dài 3 – 5 m, chiều rộng 1,0 – 1,2 m, chiều cao luống 15 – 20 cm… Giữa các luống có rãnh thoát nước rộng 50 – 60 cm.
Khử trùng luống: Khử trùng luống giâm bằng cách tưới lên luống dung dịch thuốc Vibenlát nồng độ 2 – 3%, liều lượng 1 – 2 lít dung dịch/m2 trước khi giâm từ 5 – 7 giờ.
* Chuẩn bị hom
Chọn hom: Chọn cành bánh tẻ, có ít nhất 2 đốt, chiều dài cành từ 50 – 60 cm, đường kính gốc hom từ 1,5 – 2 cm.
Cắt hom: Hom được cắt vào ngày có thời tiết râm mát, sau đó cho vào bao tải được nhúng nước ẩm và để nơi râm mát. Hom được cắt trước khi giâm không quá 12 giờ.
– Xử lý hom: Hom được rửa sạch bằng cách ngâm và vệ sinh trong nước sạch trước khi giâm.
* Giâm hom
Hom sau khi đã xử lý được cấy vào luống giâm, nghiêng một góc 45 – 600 so với mặt luống, kích thước giâm 20 x 20 cm, chiều sâu hom cấy từ 7 – 10 cm.
* Chăm sóc hom giâm
Sau khi giâm, luống giâm được che vòm bằng ni lông trắng để giữ nhiệt độ và ẩm độ. Hàng ngày, tưới nước sạch 2 lần/ngày (1 lần vào đầu buổi sáng, 1 lần cuối buổi chiều) cho đủ ẩm bằng bình phun hoặc ôdoa với liều lượng 1 – 2 lít nước/m2.
Sau khi giâm 90 ngày, tiến hành làm cỏ, phá váng kết hợp xới gốc cho cây con. Khi cây con 120 – 150 ngày tuổi, bón thúc hỗn hợp đạm, lân pha trong nước nồng độ 1% (pha 0,5 kg phân đạm, 0,5 kg lân với 100 lít nước), liều lượng tưới 2 – 3 lít/m2. Cuối cùng, tưới rửa bằng nước lã.
2. Kỹ thuật trồng
* Thời vụ trồng
+ Vụ xuân: tháng 2 – 3.
+ Vụ xuân – hè: tháng 5 – 6.
* Mật độ trồng
– 200 cây/ha (5 x 10 m – cây cách cây 5 m, hàng cách hàng 10 m).
– 500 cây/ha (4 x 5 m – cây cách cây 4 m, hàng cách hàng 5 m).
* Làm đất
– Cuốc hố: Hố bố trí theo hình nanh sấu, được cuốc trước khi trồng 1 tháng. Kích thước hố là 60 x 60 x 60 cm.
– Bón lót hố sau khi cuốc: Bón lót phân chuồng hoai từ 5 – 10 kg xuống đáy hố.
– Sau khi bón lót, dùng đất mặt lấp vào hố ngay cho tới khi hố được lấp đầy có hình mu rùa.
* Tiêu chuẩn cây đem trồng
+ Cây từ 4 – 5 tháng tuổi có thể đem trồng. Chiều cao cây đạt 80 – 100 cm. Đường kính gốc cây trên 1,5 cm.
+ Cây có bộ rễ phát triển tốt, có 1 thế hệ cây con, không sâu bệnh, không vỡ bầu.
* Trồng cây
+ Thời tiết trồng: Chọn ngày râm mát, tránh nắng gắt và gió mạnh, đất trồng trong hố phải đủ ẩm.
+ Moi hố: Dùng cuốc moi hố có độ sâu khoảng 25 cm.
+ Xé bầu: Đối với cây con tạo trong bầu nilông, trước khi trồng phải xé bầu. Đặt cây đứng thẳng và lèn chặt đất xung quanh gốc.
3. Chăm sóc cây trồng
Cây trồng được chăm sóc hàng năm. Mỗi năm cây được chăm sóc 2 lần vào đầu mùa xuân và cuối mùa mưa.
– Năm đầu: Sau trồng 1 tháng kiểm tra tỷ lệ cây sống, tranh thủ thời tiết thuận lợi để trồng giặm. Chăm sóc lần đầu vào tháng 5 – 6; phát thực bì, xới nhẹ và vun đất quanh gốc, đường kính vun 50 – 70 cm. Lần chăm sóc thứ hai vào tháng 8 – 9 bón thúc thêm phân vô cơ từ 0,1 – 0,2 kg urê/cây và chỉ phát quang dây leo, cây bụi.
– Năm thứ 2 và năm thứ 3: Kỹ thuật chăm sóc cây ở các năm sau tương tự như năm đầu. Riêng năm thứ 2 bón 5 kg phân chuồng và thêm 0,2 kg phân NPK/cây; năm thứ 3 bón 10 kg phân chuồng hoai + 0,5 kg NPK/cây.
4. Quản lý bảo vệ và phòng trừ sâu bệnh
Tre mai hay bị các sâu hại như vòi voi, bọ hại măng; xén tóc đục thân… hoặc mắc các bệnh hại lá; bệnh bồ hóng, đốm lá, chổi sể… Các động vật phá hoại măng là chuột, dúi, lợn, trâu bò…
Để phòng trừ sâu bệnh cho tre mai có thể dùng boócđô 1%, Bi58 nồng độ 1/120, phun lên lá.
5. Thu hái và bảo quản
– Thu hái măng
Mùa lấy măng từ tháng 6 – 9 dương lịch. Vào mùa măng mọc rộ cách 5 ngày lấy 1 lần, trừ những măng để nuôi thành tre. Khi khai thác để lại các mầm mắt phía củ măng để tiếp tục sinh măng.
– Sơ chế măng
Măng lấy về bóc vỏ, rửa sạch, để ráo nước. Pha dung dịch bảo quản trong dụng cụ có nắp đậy chắc chắn. Thả măng vào dung dịch buộc kín, đậy nắp, đưa vào kho sạch, giữ lạnh là tốt nhất.
TTKNQG – 05/04/2012
