Một số kinh nghiệm dẫn dụ chim yến 

Một nhà yến thành công tổng hợp của rất nhiều yếu tố từ khi bắt đầu xây dựng đến khi vận hành. Hiện nay, có nhiều nhà yến khá thành công nhưng cũng có nhiều nhà đầu tư rất tốn kém mà chim chưa vào làm tổ hoặc làm tổ rất ít dù đã vận hành một thời gian dài.

Vị trí, cấu trúc nhà, kỹ thuật xây dựng, âm thanh dẫn dụ, bố trí loa, vật liệu để chim đu bám làm tổ và đặc biệt là các yếu tố vi khí hậu trong nhà yến.. là những yếu tố quyết định sự thành công của việc nuôi chim yến. Tuy nhiên, trong bài viết này, chúng tôi xin giới thiệu một số kinh nghiệm của Ban Quản lý và Khai thác yến Cù Lao Chàm, Hội An về dẫn dụ chim yến vào nhà yến sao cho hiệu quả.

1. Âm thanh dẫn dụ

Âm thanh dùng cho nhà yến là một trong những yếu tố quan trọng quyết định sự thành công của nhà yến. Sau khi xây dựng nhà yến đạt chuẩn về yêu cầu kỹ thuật, nếu sử dụng âm thanh thích hợp thì chưa cần tạo mùi sinh cảnh, chim yến vẫn vào ở và làm tổ.

Âm lượng phát ra từ loa cửa cho nhà yến là một vấn đề đáng quan tâm, theo quy định hiện nay là không quá 70db. Trong thực tế hầu hết các nhà yến đều mở loa vượt cường độ cho phép và nhà nước rất khó kiểm soát vấn đề này. Theo nhiều tài liệu nghiên cứu thì tiếng kêu chim yến trong tự nhiên có cường độ thường dưới 50 db, nhưng do sự cạnh tranh của người nuôi, muốn nhà mình thu hút được nhiều chim yến hơn nhà khác nên đẩy âm lượng lên cao không cần thiết, làm ảnh hưởng đến các hoạt động sống của những người xung quanh. Nếu mở loa cửa với âm lượng quá lớn sẽ làm cho chim yến bay về gần cửa rồi tản ra chứ không chui vào cửa nhà yến. Kinh nghiệm cho thấy loa cửa khi mở đứng cách khoảng 5m nghe rõ và không chói tai là đã có tác dụng. Loa dẫn chim vào cửa nhà, vào các phòng cũng mở vừa đủ chim nghe thấy tìm vào và không lạm dụng quá nhiều loa khiến chim mất phương hướng. Riêng loa ru mở rất nhỏ để tạo sự yên tâm cho chim khi đã vào đu bám, mở lớn và nhiều cũng khiến chim mất phương hướng bay tới bay lui mà không biết đậu chỗ nào.

Để khắc phục vấn đề mở loa nhà yến quá to thì ngoài quy định là mở loa với cường độ thích hợp với tập tính của chim yến (dưới 70db) nhưng phải đo ngay trước miệng loa và phải có biện pháp giám sát tự động cùng chế tài đủ mạnh với những chủ nhà yến mở âm thanh vượt mức cho phép.

Cũng cần phải xem xét về thời gian phát tiếng kêu, liệu có cần thiết phải mở loa ngoài từ sáng sớm đến chiều tối không?! Theo các kết quả nghiên cứu nhận thấy chim yến rời hang đi kiếm ăn từ sáng sớm và trở về tổ một hay nhiều lần trong ngày tùy thuộc vào thời điểm trong hay ngoài mùa sinh sản. Buổi sáng đến thời điểm nhất định chim tự động bay đi kiếm ăn như nhiều loài khác, mở loa sáng sớm như một cách đánh thức chim là không cần thiết. Như vậy tiếng kêu chỉ cần phát vào buổi chiều để thu chim trở về nhà nhiều hơn mà thôi (nhà mới xây), thu hút thêm những chim mới (nhà yến cũ), những chim đã ở lại lâu rồi thì không cần tiếng kêu này chúng vẫn về đúng nhà, đúng tổ của mình. Nếu thực hiện thống nhất về mức âm lượng và thời gian phát âm thanh thì cũng không còn phải lo lắng rằng chim nhà mình sẽ bị nhà khác dẫn dụ đi hết (trừ khi các yếu tố kỹ thuật khác trong nhà không đảm bảo khiến chim bỏ đi).

Theo một số tài liệu nghiên cứu về âm sinh học thì tiếng kêu của chim yến có nhiều mục đích khác nhau như: báo hiệu có nhiều thức ăn, kêu cứu khi có địch hại, giao hoan, đòi ăn của chim non, chim tơ, mớm mồi của chim bố mẹ…vv. Ở Malaisia và Indonesia có nhiều công ty chuyên thu tiếng kêu thật của chim yến từ các hang động hay từ nhà yến đông đúc để sản xuất các file âm thanh bán ra thị trường. Các nhà yến Việt Nam chủ yếu sử dụng tiếng kêu này và mỗi nhà mỗi kiểu, phụ thuộc vào kinh nghiệm của cá nhân hay tổ chức tư vấn xây dựng, lắp đặt và vận hành. Việc thay đổi tiếng kêu thường xuyên thường tạo ra sự mới lạ khiến chim yến vờn nhiều hơn (cả chim đã ở lâu cũng vờn) nhưng theo chúng tôi không nên lạm dụng vì với tập tính bầy đàn và bảo thủ nơi ở của chim yến, một khi đã ở lại làm tổ thì chim cũng ít vờn quanh trước cửa ra vào nhà của mình. Một số nhà yến dùng âm thanh có từ rất lâu và cố định nhưng chim vẫn phát triển đều. Kinh nghiệm cho thấy các nhà yến dùng nhiều loại tiếng kêu và mở lớn thì chim thường phấn chấn vờn nhiều nhưng hiệu quả ở lại không cao vì nhiễu loạn tiếng kêu trong nhà làm chim mất phương hướng, không tạo ra môi trường tự nhiên và yên tâm cho chim yến.

Tóm lại, nên dùng 2 đến 3 loại tiếng kêu cho nhà yến để phát 3 loại loa là loa phóng ở cửa, loa dẫn vào nhà, vào phòng và loa ru. Nhiều nhà yến chỉ sử dụng 2 loại tiếng kêu, 1 loại chung cho loa phóng cửa và loa dẫn (khác nhau về âm lượng) và 1 loại cho loa ru cũng cho thấy hiệu quả rất tốt. Thậm chí có nhà chỉ dùng 1 loại tiếng kêu nhưng vẫn có chim yến vào làm tổ. Ngoài ra, việc sử dụng loại tiếng kêu linh hoạt và điều chỉnh âm lượng phối hợp cho từng loại tiếng kêu trong nhà yến là rất quan trọng, phụ thuộc kiến thức và kinh nghiệm của người sử dụng âm thanh. Nếu có đủ kinh nghiệm hay cơ sở phân biệt tiếng kêu đó nhằm mục đích gì, tập trung vào thời điểm nào trong ngày, trong mùa, trong năm thì việc linh hoạt trong sử dụng tiếng kêu sẽ đem lại hiệu quả dẫn dụ cao hơn.

2. Mùi dẫn dụ

Khi chim yến nghe theo âm thanh vào nhà và bay đến từng ngóc ngách của ngôi nhà, nếu ở lại sẽ thải phân ngay vị trí chim đeo bám và đây cũng là dấu hiệu để nhận biết chim đã ở lại trong nhà hay chưa, nhiều hay ít. Phân chim yến chứa nhiều xác côn trùng, được các vi sinh vật phân hủy tạo ra hỗn hợp các khí như NH3, H2S, NO2, CO, CO2… gây nên mùi tanh, khai đặc trưng hay gọi là mùi sinh cảnh. Một hang động hay một nhà yến có chim yến sống đông đúc thì mùi này càng đặc trưng khi bước vào cửa. Tuy nhiên, phân chim yến mới thải ra ẩm ướt mới có mùi này, phân cũ sau vài tuần không còn mùi đặc trưng này nữa. Đây là mùi đặc trưng và quen thuộc của bầy đàn yến, giúp chim yến có được sự yên tâm rằng đây là nhà của mình để ở lại và làm tổ. Lợi dụng tập tính này nên khi xây dựng nhà yến, ngoài âm thanh thì yếu tố thứ 2 cần quan tâm đó là tạo mùi sinh cảnh cho nhà yến mới giống như những hang động hoặc nhà yến cũ đã có nhiều chim yến.

Tạo mùi cho nhà yến hiện nay có nhiều kỹ thuật, thường sử dụng nhất là lấy phân tự nhiên của chim yến từ hang động hoặc từ những nhà yến có nhiều chim yến đưa vào trong nhà yến mới. Cách làm này có ưu điểm là mùi sinh cảnh tự nhiên của chim yến nên rất thích hợp để chim làm quen nhà và yên tâm ở lại. Tuy nhiên, lượng phân chim đưa vào phải là phân chim mới thải ra, số lượng cần nhiều và phải bổ sung liên tục sau khoảng vài tuần vì để lâu phân hết tác dụng tạo mùi, bổ sung như vậy đến khi nào chim vào ở lại trong nhà được một số lượng nhất định thì không cần bổ sung nữa. Để có được lượng phân mới, nhiều và bổ sung thường xuyên như vậy cũng khá khó khăn và tốn kém trong giai đoạn hiện nay, chưa kể đến việc các sinh vật gây hại, mầm bệnh theo phân chim yến này để đi vào nhà yến mới. Lưu ý là khi dùng phân chim yến tự nhiên đưa vào nhà yến chỉ giữ ẩm mới tạo mùi sinh cảnh quen thuộc cho chim yến. Ngâm phân với nước như nhiều người vẫn làm thì không còn tác dụng tạo mùi sinh cảnh thích hợp vì phân chim bị thủy phân sẽ cho ra các mùi lạ khác, không giống như mùi khai khi vi sinh vật phân hủy tự nhiên. Các nước trong khu vực như Malaisia, Indonesia, Thái Lan từ lâu đã không cho sử dụng phân yến tự nhiên để tạo mùi cho các nhà yến mới vì vấn đề vệ sinh dịch tễ và ô nhiễm môi trường. Những nhà yến đã có nhiều chim thì phân chim yến cần phải thu dọn hàng tuần, nếu tồn đọng nhiều và lâu ngày trong nhà yến mà không có biện pháp xử lí sẽ là môi trường cho mầm bệnh phát sinh.

Để khắc phục những hạn chế trên, nhiều cá nhân và công ty kỹ thuật nuôi yến đã chế tạo ra các sản phẩm tạo mùi sinh cảnh nhân tạo từ sự lên men các chất dinh dưỡng có trong cơ thể côn trùng, xác động vật, mỡ cá, trùn biển…vv, để dẫn dụ chim yến cho các nhà yến. Các sản phẩm này chủ yếu có nguồn gốc từ Malaisia, Indonesia và Việt Nam cũng có một số sản phẩm trên thị trường. Các mùi sinh cảnh nhân tạo này khi sử dụng cũng có chim yến vào ở lại và làm tổ nhưng cũng chưa khẳng định được hiệu quả rõ rệt là mùi chim ưa thích. Việc sử dụng các mùi nhân tạo cũng theo kinh nghiệm của những người nuôi yến lâu năm và khuyến cáo của nhà sản xuất, chưa có quy chuẩn rõ ràng trong việc sử dụng các mùi này hay ảnh hưởng đến môi trường xung quanh của nó. Việc sử dụng mùi nhân tạo này cũng phải thường xuyên, bổ sung liên tục trong giai đoạn đầu, đến khi trong nhà đã có một số lượng chim yến vào ở lại nhất định thì ngừng bổ sung.

Trên thị trường hiện nay có đến hơn 30 loại chất tạo mùi sinh cảnh để dẫn dụ chim yến cho các nhà yến, tuy nhiên cần cân nhắc kỹ khi sử dụng vì có thể không mang lại hiệu quả như mong muốn, thậm chí có thể làm chim yến bỏ đi.

3. Thanh làm tổ

Chim yến lần theo các tín hiệu của âm thanh để vào nhà yến, cùng với mùi sinh cảnh dẫn dụ, nếu cảm thấy thấy thích hợp thì nhiều chim sẽ ở lại (chủ yếu là chim yến tơ). Khi ở lại trong nhà chim yến sẽ lựa chọn một vị trí thích hợp để đu bám và làm tổ trên các thanh làm tổ. Có nhiều loại vật liệu được sử dụng làm thanh làm tổ mà chim yến có thể đu bám được, phổ biến nhất là các loại ván gỗ chuyên dụng cho nhà yến như meranit, bạch Tùng, mít nài, giẻ đỏ, trâm vàng, xoan… Một số nhà sử dụng lam xi măng hay lam đá tự nhiên để chim yến đu bám và làm tổ. Kết quả nghiên cứu ban đầu của chúng tôi nhận thấy mỗi loại vật liệu làm thanh làm tổ đều có những ưu, nhược điểm riêng. Giá thành tổ yến trên thị trường hiện nay rất khác nhau phụ thuộc vào nguồn gốc xuất xứ của tổ yến, sự tin dùng lâu năm của người sử dụng và một phần cũng bị chi phối bởi vật liệu được sử dụng làm thanh làm tổ trong nhà yến.

Lam làm từ gỗ thì lắp đặt nhẹ, giá thành tùy loại gỗ nhưng cũng khá cao, chim ưu thích đu bám và làm tổ nhanh. Trên lam gỗ, màu sắc tổ thường trắng sáng, hình dạng và kích thước tổ không căng tròn, không được ưa chuộng nhiều nên giá thành thường thấp (giá bán bằng khoảng ¼ giá bán tổ yến đảo). Kết quả khảo sát còn cho thấy độ cứng và bề rộng của ván gỗ khác nhau thì hình dạng, kích thước và khối lượng tổ yến có sự sai khác rõ. Trên ván gỗ tổ thường bị hút nước mạnh hơn các vật liệu khác, nhiều tổ hay bị nhăn nhúm, cong vênh, nhìn không đẹp, gỗ cứng hơn thì tổ đẹp hơn.

Một số nhà yến sử dụng thanh lam đúc bằng xi măng để chim đu bám. Kết quả cho thấy chim vẫn đu bám và làm tổ bình thường, giá thành thấp nhưng lắp đặt nặng hơn. Đặc biệt chân tổ thường lẫn tạp chất của vôi vữa khi thu hoạch tổ, khó gia công, thị trường cũng không ưa chuộng. Tổ trên lam xi-măng cũng giống như trên gỗ, không giống hình dạng tổ yến đảo nên giá bán cũng không cao.

Lam đá tự nhiên được nhiều nhà yến sử dụng, đặc biệt là nhà yến khu vực miền Trung như Quảng Nam, Đà Nẵng. Trên lam đá này thì tổ yến to tròn hơn, rất giống tổ yến đảo, được ưa chuộng (đặc biệt là thị trường nước ngoài) nên giá bán cũng khá cao (bằng 1/3-1/2 giá tổ yến đảo). Lam đá chẻ thì giá thành vẫn rẻ hơn lam gỗ và lắp đặt cũng không khó, tuy nhiên trong giai đoạn đầu chim vào làm tổ sẽ chậm hơn lam gỗ vì chim chưa quen với bề mặt của đá, sau thời gian thì chim vẫn phát triển bình thường. Ngoài ra, ưu điểm lớn của lam đá tự nhiên là không bị mối mọt hay nấm mốc. Đá chọn làm lam thường là đá xanh, đá vôi mô phỏng theo đá các đảo yến tự nhiên, chẻ miếng quy cách dày khoảng 1,5 cm, rộng 15 – 20cm, dài 60 cm, bề mặt để nhám hay kẻ một số rãnh nhỏ để chim dễ bám./.

TS. Võ Tấn Phong – Ban Quản lý và Khai thác yến Cù Lao Chàm, Hội An (theo tài liệu Diễn đàn Khuyến nông @ Nông nghiệp) – Khuyến Nông VN, 15/01/2020

Nghề nuôi chim yến trong nhà 

Nghề nuôi chim yến trong nhà đã hình thành và đang phát triển với nhiều triển vọng, được cộng đồng rất quan tâm.

Cty Yến sào Khánh Hoà đã hoàn thiện quy trình kỹ thuật nuôi chim yến trong nhà

Ở Việt Nam chim yến hàng (Aerodramus fuciphagus germani) sinh sống làm tổ trong các hang đảo tự nhiên, những năm gần đây đã xuất hiện phân loài chim yến nhà (Aerodramus fuciphagus amechanus, Aerodramus fuciphagus Vestitus) sinh sống, làm tổ trong nhà với số lượng quần đàn ngày càng tăng. Phát triển nhanh chóng

Hiện nay, phân loài chim yến này được phân bố ở hầu hết các địa phương từ Thanh Hóa đến Cà Mau, vùng Tây Nguyên như: Bình Phước, Đắk Lắk, đặc biệt chim yến tập trung với số lượng khá lớn ở các tỉnh từ duyên hải miền Trung đến các tỉnh Nam bộ.

Nghề nuôi chim yến trong nhà đã hình thành và đang phát triển với nhiều triển vọng, được cộng đồng rất quan tâm.

Nghề nuôi chim yến trong nhà để lấy tổ ở nước ta hình thành từ năm 2004 và đã phát triển mạnh trong những năm gần đây. Theo thống kê chuyên ngành của Cty Yến sào Khánh Hòa, tính đến thời điểm cuối 2014 cả nước có khoảng 2.614 ngôi nhà yến và nhiều nhà yến đang xây dựng.

Tuy nhiên, nghề nuôi yến trong nhà còn mang tính tự phát nên hiệu quả đem lại chưa tương xứng với tiềm năng phát triển.

Bên cạnh đó, việc nghiên cứu các kỹ thuật nuôi và chăm sóc chim yến đảm bảo thành công và đạt hiệu quả cao trong điều kiện nuôi trong nhà ở nước ta chưa được quan tâm đúng mức, việc quy hoạch các vùng nuôi chim yến chưa được thực hiện.

Trong quá trình hoạt động và phát triển, nhiều đề tài khoa học và công nghệ cấp Nhà nước và cấp tỉnh của Cty Yến Sào Khánh Hòa đã được nghiên cứu và ứng dụng có hiệu quả trong thực tiễn nghề nuôi chim yến tại Việt Nam.

Trong đó, Cty Yến sào Khánh Hòa đã tiên phong nghiên cứu các đề tài khoa học làm tiền đề để phát triển nghề nuôi chim yến trong nhà ở Việt Nam.

Năm 2004 thực hiện thành công “Phương pháp di đàn chim yến”; năm 2006 thực hiện thành công dự án “Thử nghiệm nuôi chim yến trong nhà để lấy tổ” và “Phương pháp ấp nuôi nhân tạo chủ động nguồn giống cho các nhà yến, làm cơ sở cho việc xây dựng, hoàn chỉnh từ khâu ấp nuôi nhân tạo, nguồn thức ăn dinh dưỡng, khoáng chất, quy trình nuôi chim con theo từng giai đoạn phát triển.

Với thành công của công trình “Thử nghiệm nuôi chim yến trong nhà để lấy tổ”, Cty đã đạt giải nhất VIFOTEC năm 2007 – 2008 và Huy chương Bạc hội thi Sáng tạo kỹ thuật quốc tế tại Hàn Quốc năm 2009.

Cty Yến sào Khánh Hòa đã triển khai áp dụng thành công nghiên cứu kỹ thuật vào nghề nuôi chim yến trong nhà để lấy tổ. Đến nay Cty đã hoàn thiện các bước kỹ thuật nuôi chim yến trong nhà đạt hiệu quả cao. Đại diện Trung tâm Kỹ thuật công nghệ nuôi chim yến Sanatech tại các chi nhánh đã thực hiện chuyển giao cho người dân các tỉnh trên toàn quốc. Xí nghiệp thiết kế xây dựng nhà yến Sanatech Land tư vấn các yếu tố kỹ thuật để xây dựng một ngôi nhà yến hiệu quả cho người dân.

Trung tâm nghiên cứu công nghệ chế biến nguồn thức ăn, cây trồng để tạo thức ăn tự nhiên, nhân tạo cho chim yến, nghiên cứu các giải pháp kỹ thuật phát triển các nhà yến.

Nghề nuôi chim yến được nâng tầm lên một trình độ rất cao, giải quyết những bài toán căng thẳng về nguồn thức ăn cho chim yến, tạo nguồn giống chủ động nuôi chim yến.

Để phát huy thành quả ngành nghề nuôi chim yến, từ năm 2011 đến nay Cty thực hiện đề tài khoa học cấp tỉnh “Nghiên cứu kỹ thuật xây dựng nhà yến và hoàn thiện quy trình kỹ thuật nuôi chim yến trong nhà 2011-2013” được hội đồng khoa học đánh giá đạt xuất sắc.

Bên trong nhà yến của Cty Yến sào Khánh Hoà

Đến nay, qua các năm triển khai áp dụng các kết quả nghiên cứu vào thực tiễn nghề nuôi chim yến trong nhà ở nước ta, Cty Yến sào Khánh Hòa đã dần hoàn thiện và nâng cao hiệu quả các kỹ thuật quan trọng trong quy trình nuôi và chăm sóc chim yến trong nhà đảm bảo thành công bền vững.

Trong đó, áp dụng công nghệ nuôi chim yến “3 trong 1”: Phương pháp ấp nuôi nhân tạo chim yến chủ động nguồn giống chim con, phương pháp di đàn chim yến từ nhà yến này sang nhà yến khác và phương pháp dẫn dụ chim yến từ tự nhiên bằng kỹ thuật dẫn dụ.

Bên cạnh đó, Cty đã làm chủ nhiệm nhiều đề tài khoa học đạt giải cao.

Điển hình như Quy trình công nghệ, kỹ thuật ấp nở nhân tạo và nuôi chim yến hàng qua từng giai đoạn phát triển; Bước đầu nghiên cứu ấp nuôi nhân tạo chim yến hàng Aerodramus fuciphagus Germani làm cơ sở khoa học cho việc phát triển đàn chim yến ở Khánh Hòa năm 2006 – 2010; Nghiên cứu cơ sở khoa học và đề xuất các giải pháp phát triển bền vững nghề nuôi chim yến tại Việt Nam năm 2011-2014… Cty đang nghiên cứu thực hiện các đề tài về gen chim yến, biến đổi khí hậu và phát triển nghề nuôi chim yến phù hợp với vùng, miền Việt Nam. Bên cạnh đó, Cty còn tư vấn chuyển giao công nghệ nuôi chim yến trong nhà cho nhiều tổ chức và cá nhân trên toàn quốc.

Kỹ thuật xây dựng nhà yến và trang thiết bị nuôi yến trong nhà

Trước đây, người dân phát triển xây dựng nhà yến mang tính tự phát, tự làm, không nắm vững kỹ thuật nên rất nhiều nhà yến bị thất bại hoặc không phát huy hiệu quả.

Trước thực trạng đó, Cty Yến sào Khánh Hòa với trách nhiệm đối với ngành nghề và cộng đồng, đã nỗ lực tư vấn và chuyển giao công nghệ kỹ thuật nuôi chim yến trong nhà. Đến nay, các hộ nuôi yến đã đạt hiệu quả cao nhờ giải quyết tốt các vấn đề đầu tư cho nhà yến như: Chọn vị trí xây dựng và môi trường phù hợp; xác định diện tích xây dựng đạt hiệu quả kinh tế; thiết kế đảm bảo ổn định nhiệt độ, độ ẩm và các điều kiện kỹ thuật cốt lõi; đảm bảo kỹ thuật và độ bền; chăm sóc, bảo trì bảo dưỡng định kỳ; xử lý phòng chống địch hại cho chim yến, bảo vệ an toàn đàn chim yến…

Quá trình kiên trì nghiên cứu ứng dụng KHCN từ năm 2004 đến nay của Cty Yến sào Khánh Hòa đã khẳng định tầm kỹ thuật nuôi chim yến trong nhà đạt hiệu quả cao và vững chắc.

Cty đã xây dựng thành công 500 nhà yến trên toàn quốc, tư vấn khoảng 700 nhà yến/2.614 nhà yến trên toàn quốc, phân bổ từ Thanh Hóa, Cà Mau, Phú Quốc, Kiên Giang, Bình Phước, Đăk Lăk, ngày càng khẳng định uy tín cao trong hoạt động chuyển giao kỹ thuật công nghệ nuôi chim yến trong nhà cho người dân cả nước, phát triển bền vững ngành nghề nuôi chim yến tại Việt Nam.

Bên cạnh đó, nhà yến hoàn thành đưa vào hoạt động được Cty Yến sào Khánh Hòa lắp đặt đầy đủ các trang thiết bị hỗ trợ chuyên dụng cho nhà yến do chính công ty nghiên cứu chế tạo như: Hệ thống giá tổ bằng gỗ cho chim, hệ thống âm thanh dẫn dụ chim yến, hệ thống phun sương và các hợp chất dẫn dụ tạo mùi bầy đàn cho nhà yến. Các trang thiết bị này được lắp đặt theo quy trình và tạo môi trường thuận lợi tối ưu cho sự phát triển của chim yến.

Bước vào thế kỷ 21 là thời điểm tốt nhất để phát triển nghề nuôi chim yến ở Việt Nam. Biến đổi khí hậu toàn cầu làm cho nhiệt độ trái đất tăng cao, hiện tượng động đất và sóng thần tại Thái Lan, Indonesia, Malaysia, cháy rừng, phá rừng lấy gỗ gây tác hại lớn đến môi trường sinh thái chim yến tại khu vực có quần thể chim yến nhiều nhất thế giới, làm cho đàn yến phía nam di cư về phía bắc.

Chứng cứ khoa học đó đã được kiểm chứng từ những năm 70 của thế kỷ 20, với hiện tượng chuyển vùng sinh sống lên phương Bắc của chim yến do sự nóng lên bất thường khí hậu của trái đất. Quần thể chim yến ở Việt Nam ngày càng tăng nhanh là yếu tố quan trọng để phát triển nghề nuôi chim yến.

Hiện nay, nghề nuôi chim yến đang phát triển một cách tự phát chưa có định hướng, địa phương chưa có quy hoạch cụ thể do đó có thể dẫn tới rủi ro cho người dân và ảnh hưởng đến quy hoạch phát triển đô thị. Quá trình đô thị hóa và nạn phá rừng ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sinh thái của chim yến. Điều kiện tự nhiên ngày càng trở nên khắc nghiệt hơn so với trước đây, với sự biến đổi khí hậu toàn cầu, các cơn bão mạnh xuất hiện với tần suất cao hơn.

Vì vậy, việc phát triển ngành nghề nuôi chim yến của các tỉnh, thành phố cần thực hiện trên cơ sở quy hoạch chặt chẽ, tránh các hiện tượng xây dựng nhà yến theo lối tự phát, không tuân thủ quy hoạch có thể ảnh hưởng đến hiệu quả của ngành nghề chung và lợi ích của mỗi thành viên.

Trước tình hình đó, Bộ KH-CN đã chủ trì giao nhiệm vụ cho Cty Yến sào Khánh Hòa thực hiện đề tài khoa học cấp nhà nước: “Nghiên cứu cơ sở khoa học, đề xuất các giải pháp phát triển bền vững nghề nuôi chim yến tại Việt Nam.”

TH.S LÊ HỮU HOÀNG – Nông Nghiệp VN, 29/04/2015

Công nghệ mới ứng dụng bước đầu trong nuôi chim yến 

Hiện nay, ở hầu hết các tỉnh ven biển phía Nam đều có các hộ nuôi chim yến nhưng nhiều nhất ở vùng Gò Công tỉnh Tiền Giang và vùng Cần Giờ Thành phố Hồ Chí Minh.Một số hộ tận dụng các tầng trên của nhà mình để nuôi chim yến nhưng rất nhiều hộ đầu tư nhiều tỷ đồng xây riêng một căn nhà chỉ để nuôi chim yến và thường gọi là nhà yến.

Nuôi chim yến trong nhà hiện nay có thể gọilà nghề khai thác “vàng trắng” nếu thành công do giá tổ yến có giá cao trên thị trường trong nước và xuất khẩu. Nhiều hộ nuôi chim yến đã giàu lên nhanh chóng nhưng không ít hộ đã thất bại thảm hại vì đầu tư nhiều tỷ đồng xây dựng nhà yến mà nhiều năm sau vẫn không dụ được chim yến về làm tổ.Hoạt động này thực chất chỉ là là tạo những điều kiện phù hợp nhất rồi tìm mọi cách dẫn dụ chim yến về làm tổ nhưng cách làm này đã còn phù hợp và có rủi ro cao.

Chim yến là loài chim hoang dã có đặc tính rất đặc biệt, suốt ngày chỉ bay lượn, không đậu lại bất kỳ ở đâu ngoài tổ của mình. Chúng kiếm mồi là các côn trùng sống ở trên không trung. Ngoài tự nhiên, chúng làm tổ ở các hốc đá ngoài đảo xa như đảo yến Khánh Hòa. Loài yến sào còn có khả năng phát ra âm thanh dò đường để bay lượn trong hang tối như loài dơi. Chim yến thường gắn bó với nơi ở cũ và tổ của mình. Một ngôi nhà cổ ở thị xã Gò Công trước 1975 gọi là Dinh Tỉnh trưởng, để được UBNDtỉnh Tiền Giang công nhận di tích văn hóa thì phải đuổi đàn chim yến đang sống ở đây đi nơi khác nhưng đuổi mãi mà chim yến vẫn tìm mọi cách chui vào làm tổ.

Dựa trên đặc tính thường gắn bó với nơi ở cũ của chim yến người ta đã dùng biện pháp mới khả thi hơn, đó là ấp nở chim yến và nuôi đến khi chúng tự kiếm mồi. Đây là công nghệ mới được chuyển giao từ Malaysia. Công ty cổ phần Yến Việt đã và đang áp dụng ở một dự án đã được UBND tỉnh Long An phê duyệt. Có thể mô tả công nghệ này như sau: Có nhà yến, máy ấp trứng, giàn tổ nhân tạo, thức ăn phù hợp, người nuôi dưỡng chăm sóc.

Đầu tiên phải xây nhà yến theo thiết kế trước đảm bảo có đủ các điều kiện thuận lợi về nhiệt độ, ánh sáng, độ ẩm, loại bỏ thiên địchvà các điều kiện kháccho chim yến sinh sống. Tầng trệt (thấp nhất) là nơi nuôi yến non. Từ phòng nàycó lỗ thông lên các phòng trên gọi là lỗ gom và thông lên lỗ gom trên cùng để ra ngoài.

Sau khi trứng chim yến được ấp nở người ta chuyển chim non lên giàn tổ nhân tạo,người nuôi cho chim non ăn thức ăn chế biến sẵn (dạng bột nhão). Có một máy thổi thức ăn dạng hạt nhỏ bay lên để chim yến mới biết bay tập ăn, tập bắt mồi. Các hạt thức ăn rơi xuống được cái phễu lớn phía đưới (có phủ lưới) thu gom lại rồi tiếp tục được thổi bay lên.

Khi chim lớn tự bay qua lỗ gom lên các tầng trên và bay ra ngoài đi kiếm ăn. Các chim conlớn lên sẽ làm tổ ở các tầng trên, tầng dưới nuôi nốt số chim còn lại, hết đợt thì chuyển dụng cụ đếnnhà yến khác tiếp tục quy trình nuôi cho nhà yến mới. Tầng đó trở thành nơi làm tổ của đàn chim yến như các tầng khác.

Như vậy, một nhà yến ban đầu chỉ cần có khoảng 30 đến 50 đôi chim thì những năm sau số lượng sẽ tăng lên nhanh chóng theo cấp số nhân và chắc chắn việc chăn nuôi chim yến sẽ thành công.

Tuy nhiên, công nghệ nuôi chim yến nhân tạo vẫn còn nhiều vấn đề chưa rõ ở Việt Nam như nguồn trứng chim yến ở đâu? Thức ăn cho chim con mua đâu hoặc sản xuất theo công thức nào? Quy trình ấp nở ra sao? Quy trình chăm sóc, nuôi dưỡng, vệ sinh phòng dich thế nào?… Nói chung, hiện vẫn còn rất nhiều vấn đề liên quan đếnphát triển công nghệ khá mới mẻ này trong nuôi chim yến cần phải nghiên cứu, hoàn thiện quy trình và được cơ quan có thẩm quyền công nhận trước khi nhận rộng trong sản xuất.

 Mai Thế Hào – Cục Chăn nuôi, 11/2014

Kỹ thuật xây dựng nhà yến 

Ở Việt Nam, ngoài chim yến hàng (Aerodramus fuciphagus germani) sinh sống làm tổ trong các hang đảo tự nhiên, những năm gần đây đã xuất hiện phân loài chim yến nhà (Aerodramus fuciphagus amechanus) sinh sống, làm tổ trong nhà với số lượng quần đàn ngày càng tăng.

Hiện nay, phân loài chim yến này được phân bố ở hầu hết các địa phương trong cả nước từ Thanh Hóa đến Cà Mau, đặc biệt chim yến tập trung với số lượng khá lớn ở các tỉnh duyên hải miền Trung đến các tỉnh Nam bộ. Nghề nuôi yến trong nhà đã hình thành và đang phát triển với nhiều triển vọng. Vì vậy, việc nghiên cứu kỹ thuật thiết kế, xây dựng và sử dụng các loại vật liệu trong nhà yến mang tính cấp thiết.

Nhận thấy tầm quan trọng đối với công tác xây dựng cơ sở khoa học cho việc phát triển đàn chim yến và nghề nuôi chim yến trong nhà ở Khánh Hòa và cả nước, Hội đồng khoa học tỉnh Khánh Hòa đã thông qua đề tài “Nghiên cứu kỹ thuật xây dựng nhà yến và hoàn thiện quy trình nuôi chim yến trong nhà” do Công ty Yến sào Khánh Hòa chủ trì, thực hiện.

Công ty tiến hành nghiên cứu nhà nuôi chim yến phù hợp, từ vật liệu, cấu trúc, kích thước và các yếu tố ảnh hưởng đến nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng, vòng đảo lượn của nhà yến. Hoàn thiện quy trình kỹ thuật nuôi chim yến trong nhà và kỹ thuật xây dựng nhà yến làm cơ sở cho việc phát triển nghề nuôi chim yến trong nhà ở Khánh Hòa và trên toàn quốc.

Kỹ thuật thiết kế và xây dựng nhà yến

Thiết kế ngôi nhà yến dựa trên kết quả khảo sát khu vực, địa điểm dự tính xây nhà yến. Khi thiết kế, xây dựng nhà nuôi yến chúng ta cần chú ý các điểm sau:

Xác định được môi trường, khí hậu của vùng được chọn để xây nhà yến. Theo các dẫn liệu về môi trường, vùng xây nhà yến được chia ra thành 2 loại chính:

Nhà yến ở vùng có nhiệt độ trung bình hàng ngày là ≥ 27 độ C:

Thiết kế, xây dựng nhà yến sử dụng vật liệu là bê tông cốt thép có tường dày ít nhất 20 cm, mái đổ sàn bê tông và lợp ngói hoặc tôn. Mở các lỗ thông gió nhiều, có hồ nước và lắp đặt hệ thống phun sương bên trong và bên ngoài nhà yến để điều chỉnh nhiệt độ, độ ẩm. Trần nhà cao tối thiểu so với mặt sàn là 3 m, cao nhất là 4,5 m.

Nhà yến ở vùng có nhiệt độ trung bình < 27 độ C:

Tường gạch và xi măng dày 20 cm, mái có thể lợp ngói, lợp tole, bê tông độ dốc mái nhỏ hơn 300, dốc vừa phải tốt hơn, mở lỗ thông gió theo cơ chế tự động đóng mở để đảm bảo nhiệt độ vào buổi tối, mùa lạnh. Chiều cao tối đa từ sàn nhà đến trần là 3,5 m; thấp nhất là 2,5 m. Nhà được thiết kế nhiều phòng.

Trong khu vực có nhiệt độ dao động lớn trong ngày vào các mùa nhiệt độ trên 30 độ C vào buổi trưa và dưới 27 độ C vào buổi tối thì nhà yến phải xây theo kiểu thứ nhất nhưng hệ thống thông gió phải có cửa đóng mở lúc cần thiết. Đối với nhà nhiều tầng chiều cao của các phòng từ sàn lên trần nhà phải như nhau và lý tưởng phải tối thiểu 3m.

Kích thước ngôi nhà yến

Để mang lại hiệu quả thì diện tích đất để xây dựng nhà yến tối thiểu là 100 m2, kích thước các nhà yến hiện nay được xây dựng ở Việt Nam mang lại sản lượng cao là 5 x 20 m, 6 x 21 m, 7 x 15 m đến 10 x 20 m, ngoài ra cũng có những nhà yến được đầu tư quy mô lớn như 20 x 30 m hoặc lớn hơn. Khi đưa ra kích thước, số tầng thì phải tính đến tổng mức đầu tư, quần đàn chim yến sinh sống ở khu vực đó để tính được thời gian thu hồi vốn sau khi nhà yến hoạt động, mang lại hiệu quả kinh tế.

Nhà yến được xây thành nhiều tầng, chiều cao mỗi tầng từ 3 m – 4,5 m tùy theo điều kiện môi trường khí hậu ở từng vùng. Ở những vùng nhiệt độ và biên độ nhiệt cao thì chiều cao tầng từ 3,5 m – 3,9 m để tạo sự thông thoáng và nhiệt độ tối ưu. Ở những vùng biên độ nhiệt thấp như khu vực miền Tây Nam Bộ thì chiều cao tầng 3,2 m – 3,4 m.

Lối chim vào nhà yến

Vị trí của các lỗ chim bay ra bay vào rất quan trọng trong việc thu hút chim yến đến ở và nó là điều kiện quyết định trong sự phát triển số lượng chim. Có hai phương án mở lỗ chim đó là sử dụng giếng trời để khoảng trống cho chim bay xuống nhà yến và phương pháp mở lỗ từ chuồng cu. Kích thước mở lỗ chim bay ra vào nhà yến tùy theo từng kiểu nhà, nhưng tối thiểu là 30 x 40 cm.

Các mô hình và vật liệu được sử dụng trong xây dựng nhà yến

Ở Việt Nam hiện nay đang sử dụng 3 loại mô hình nhà yến bao gồm:

+ Mô hình xây nhà yến bằng gạch, bê tông cốt thép là mô hình phổ biến nhất hiện nay, rất phù hợp với điều kiện thời tiết, khí hậu của Việt Nam đặc biệt khu vực các tỉnh miền Trung thường xuyên chịu nhiều ảnh hưởng của bão lụt. Ngoài vật liệu gạch truyền thống thì hiện nay một số nhà yến còn ứng dụng vật liệu gạch không nung (vật liệu nhẹ). Mô hình này có độ bền và tuổi thọ cao, đảm bảo tốt điều kiện nhiệt độ và độ ẩm trong nhà yến.

+ Mô hình xây dựng 3D đang được các nhà đầu tư thực hiện tạo mô hình cấu trúc hấp dẫn trong các khu du lịch. Hiện nay một số nhà yến ở miền Nam sử dụng mô hình này để thiết kế xây dựng mô hình núi nhân tạo nuôi chim yến. Nguyên tắc thiết kế và thi công của mô hình này là đan khung thép rồi phun hỗn hợp vữa xi măng và chất phụ gia. Mô hình này tuổi thọ thấp, có nhiều công trình 5 -7 năm đã có dấu hiệu xuống cấp rất khó khắc phục, chi phí đầu tư cao.

+ Mô hình nhà lắp ghép bằng tấm lợp thông minh là mô hình được thực hiện theo hình thức thiết kế khung sắt, lợp mái và bao bọc tole, tấm lợp thông minh. Bên trong nhà được cách nhiệt bằng xốp 10 cm và tấm Prima/Cemboard dùng làm tường bên trong. Mô hình này chủ yếu được sử dụng ở Việt Nam, một số nhà yến ở TP.HCM và các tỉnh miền Tây Nam Bộ cũng xây dựng theo mô hình này. Mô hình này có ưu điểm là thi công nhanh, vật liệu nhẹ, phù hợp với vùng địa chất yếu như đồng bằng sông Cửu Long nhưng có nhược điểm là độ bền thấp, khó điều chỉnh được nhiệt độ, độ ẩm trong nhà yến.

Ngoài ra còn có một số mô hình xây dựng kết hợp người ở sinh hoạt ở dưới và nuôi chim yến ở tầng trên.

Các yếu tố quyết định thành công cho ngôi nhà yến

Trong quá trình nghiên cứu chúng tôi đã tổng kết được 9 yếu tố quyết định thành công cho ngôi nhà yến giúp giải quyết vấn đề tìm kiếm giải pháp tốt nhất trong khâu thiết kế, thi công lắp đặt trang thiết bị nhà yến, chọn lựa chủng loại vật liệu xây dựng, thiết bị lắp đặt nhằm tối ưu hóa về hiệu quả sử dụng và giảm chi phí đầu tư cho người nuôi chim yến, đó là:

1. Vị trí xây dựng nhà yến:

Để chọn được vị trí xây dựng nhà yến tốt cần đảm bảo các tiêu chí sau: Có đường bay của chim yến, có nguồn thức ăn cho chim yến, có điều kiện khí hậu lý tưởng cho chim yến sinh sống và phát triển (Nhiệt độ: 27 – 32 độ C; độ ẩm: 70 – 85%; vùng sinh sống kiếm ăn…), được gọi chung là môi trường sống của chim yến.

2. Thông số kỹ thuật nhiệt độ, độ ẩm trong nhà yến:

Khi thiết kế và xây dựng nhà yến, phải tính đến sự tác động của việc thay đổi nhiệt độ của môi trường, đảm bảo nhiệt độ trong nhà yến luôn duy trì ở mức 27 – 29 độ C, đây là mức chuẩn cho chim yến sinh sống, làm tổ, sinh sản và phát triển tốt.

Khi thiết kế và xây dựng nhà yến, độ ẩm của một căn nhà yến đảm bảo từ 70% – 85%. Trong quá trình vận hành cần phải điều chỉnh độ ẩm trong nhà yến nằm trong biên độ này.

3. Ánh sáng trong nhà yến (lux):

Nghiên cứu các nhà yến thành công có ánh sáng thích hợp là 0,02 – 0,2 lux. Yếu tố ánh sáng trong nhà yến đã xây dựng hoàn thiện có thể điều chỉnh bằng cách dựng các vách ngăn mềm để làm tối các góc phòng cho chim yến an tâm làm tổ và sinh sản, nuôi dưỡng chim con.

4. Hướng nhà và hướng lỗ chim ra vào:

Đối với các nhà yến ở vùng nông thôn đất rộng, thuận lợi cho việc lựa chọn hướng nhà, tốt nhất xây nhà yến theo hướng Đông – Tây, mục đích là để giải quyết vấn đề nhiệt độ. Mở lỗ chim ra vào nhà là hai lỗ hướng Nam và Đông hoặc hướng Đông và Bắc.

Đối với các nhà yến tại vùng đô thị không thuận lợi cho việc lựa chọn hướng nhà thì cần thực hiện các giải pháp cách nhiệt, đảm bảo nhiệt độ tối ưu cho nhà yến. Hướng lỗ chim vào nhà là hai lỗ Đông và Nam, riêng các tỉnh duyên hải miền Trung hạn chế không mở lỗ hướng Bắc để tránh gió lạnh vào mùa đông, hạn chế mở lỗ hướng Tây vì bị tác động nắng chiều làm nóng nhà yến vào thời điểm quan trọng buổi chiều tối chim về nhà yến.

Việc chọn hướng nhà, hướng lỗ chim ra vào nhà yến không chỉ chịu tác động về các vật, kiến trúc, không gian xung quanh nhà yến như: cây lớn, nhà liền kề,… Mục tiêu giảm bức xạ nhiệt vào nhà yến, thuận lợi cho chim yến khi bay vào các phòng ở trong nhà yến.

5. Kích thước vòng đảo lượn trong nhà:

Nhà yến thường được thiết kế chia thành nhiều phòng, có phòng bay lượn cho chim, kích thước tối thiểu cho phòng lượn là 5 x 5 m, kích thước ô thông giữa các tầng tối thiểu là 4 x 4 m.

6. Hệ thống giá tổ:

Giá tổ được gắn trực tiếp vào trần nhà tạo thành các ô ngang để chim đeo bám sinh sống và làm tổ, mặt rộng của các tấm giá tổ này thường có kích thước từ 15 cm – 30 cm. Cách lắp đặt giá tổ trong nhà yến là một yếu tố ảnh hưởng đến sự thành công của nhà yến, lắp theo chiều ngang tạo thành ô dài vuông góc với đường chim bay để tạo điệu kiện thuận lợi cho chim dễ đậu bám.

7. Hệ thống âm thanh:

Hệ thống âm thanh chim yến để tạo tiếng kêu bầy đàn, là tín hiệu dẫn đường cho chim yến biết nơi ở của chúng và dẫn dụ chim về nhà yến. Cần lựa chọn tiếng chim yến phù hợp với từng vùng miền.

Hệ thống âm thanh là một tổ hợp bao gồm máy phát âm thanh (máy phát đầu CD, đầu phát gắn thẻ nhớ USB, thẻ nhớ MP3…), dây dẫn âm thanh, hệ thống loa (Loa nóc, loa lỗ, loa dẫn đường, loa trong phòng), bộ điều kiểm âm thanh theo thời gian trong ngày, theo mùa sinh sản của chim trong năm. Âm thanh phân thành âm thanh bên ngoài nhà yến có tác dụng dẫn dụ, loa chuyên dụng nhưng phải đảm bảo đúng quy định dưới 70db, còn bên trong nhà yến là hệ thống âm thanh hỗn hợp như là âm thanh thực của gia đình nhà yến.

8. Hệ thống tạo ẩm, thông gió:

Đối với các thông số kỹ thuật về nhiệt độ, độ ẩm, sự thông thoáng trong nhà yến là yêu cầu rất cần thiết thì hệ thống tạo ẩm, thông gió là công cụ hỗ trợ đắc lực, tác động điều tiết nhiệt độ, độ ẩm trong nhà yến.

9. Kỹ thuật vận hành nhà yến:

Vận hành nhà yến là công việc kiểm tra, theo dõi, điều chỉnh các thông số kỹ thuật quan trọng của nhà yến đảm bảo trong biên độ lý tưởng, giảm tối thiểu biến động theo thời gian, hay do môi trường tác động. Các thông số kỹ thuật cần kiểm soát là nhiệt độ, độ ẩm, ánh sáng, âm thanh nhà yến, kỹ thuật sử dụng hóa chất tạo mùi cho nhà yến. Ngoài ra còn phải biết cách vận hành, sử dụng các thiết bị phụ trợ như: máy phát âm thanh, máy tạo ẩm, máy hút gió, máy bơm, phát điện.

Hiện nay Công ty Yến sào Khánh Hòa thực hiện mô hình nhà lồng nuôi chim con bên cạnh nhà yến mới xây dựng, đây là giải pháp áp dụng thành công ấp nở nhân tạo, chủ động tạo nguồn giống chim con phát triển quần thể chim yến tại nhà yến mới xây.

Công ty Yến sào Khánh Hòa thực hiện đồng thời ba phương pháp phát triển quần thể chim yến tại nhà yến mới xây dựng đó là: Phương pháp ấp nở nhân tạo, chủ động nguồn giống chim yến con; Phương pháp di đàn chim yến từ nhà yến có chim sang nhà yến mới xây dựng; Kết hợp phương pháp dẫn dụ chim yến ngoài tự nhiên.

Kỹ thuật xây dựng nhà yến tại Việt Nam phải được thiết kế phù hợp với điều kiện đặc điểm khí hậu, thổ nhưỡng ở nước ta. Do đó người thiết kế, đơn vị tư vấn phải thực sự nắm rõ các yếu tố địa lý tại các địa phương, vùng miền để hoàn thành thiết kế và thực hiện kỹ thuật xây dựng nhà yến hiệu quả.

Các nhà khoa học, các chuyên gia, các đơn vị tư vấn nỗ lực trong nghiên cứu khoa học, giải pháp sáng tạo kỹ thuật, tích lũy kinh nghiệm trong thực tiễn để bổ sung tổng hợp quy trình kỹ thuật xây dựng nhà yến ngày càng hoàn thiện đạt hiệu quả cao, đóng góp quan trọng vào sự phát triển nghề nuôi chim yến tại Việt Nam theo định hướng bền vững.

Thạc sỹ Lê Hữu Hoàng, Nông nghiệp VN, 09/09/2013 (*): Tác giả hiện là Tổng Giám đốc Công ty Yến sào Khánh Hòa.

Một số đặc điểm sinh học của chim yến nhà tại Khánh Hòa

Ở Việt Nam, chim yến cho tổ ăn được là loài Aerodramus fuciphagus, sinh sống trong nhà phân bố từ Thanh Hóa đến Cà Mau, các tỉnh Tây Nguyên từ Bình Phước đến Đắc Lăk. tổ yến Việt Nam có chất lượng cao, được khách hàng trên thế giới ưa chuộng. Tại Khánh Hòa, bên cạnh chim yến đảo (Aerodramus fuciphagus germani) được phân bố ngoài tự nhiên tại các hang đảo, nghề nuôi chim yến nhà  (Aerodramus fuciphagus amechanus, Aerodramus fuciphagus S.p) đang trên đà phát triển. Qua thời gian dài nghiên cứu, tổng hợp nhiều phương pháp theo dõi trực quan tại các nhà yến, chim yến nhà tại Khánh Hòa có một số đặc điểm sinh học như sau:

Chim yến nhà trưởng thành có khối lượng trung bình là 12,3 – 13,0g. Lông chim phần trên thân có màu đen hơi nhạt, phần dưới có màu xám đen hoặc nâu đen, hông có vệt nâu xám, lông đuôi màu đen, ngăn cách giữa phần lưng và phần đuôi là lông màu xám, móng chân màu hồng hoặc màu nâu đen. Mắt màu nâu đen hạt nhãn, cằm màu nâu xám bạc tạo thành vòng cườm. Mỏ màu đen có chiều dài 4,5mm, miệng rộng 6mm và há miệng đến mắt, đầu có chiều dài 24mm. Cánh của chim yến có chiều dài trung bình 93,30mm, lông đuôi có chiều dài trung bình 45,2mm.

Chân của chim yến cũng như các loài khác trong họ nhà chim là chân có 4 ngón, chiều dài cẳng chân 11mm, ống chân 17mm, móng chân 7mm. Chim yến sử dụng đôi chân để bám giá thể như: vách đá, bờ tường, giá gỗ. Chim yến không đậu trên các cành cây, dây điện. Do vậy, trong quá trình phát triển tiến hóa của mình, chim yến phát triển bộ móng chân để thích nghi với đời sống đeo bám.

Chim yến thường sống thành quần đàn, không sống riêng lẻ. Chim yến làm tổ ở nơi đảm bảo an toàn, che khuất, ít sự đe dọa của thú ăn mồi. Điều kiện sống và làm tổ của chim yến: nhiệt độ 27 – 290C, độ ẩm 70 – 85%, ánh sáng thích hợp là 0,02 – 0,2 lux.

Chim yến có thể bay xa đến hàng trăm kilomet để đi kiếm ăn. Vùng kiếm ăn lý tưởng là có khoảng 50% diện tích cây thấp dưới 1m như đồng lúa, bụi cây; khoảng 30% diện tích cây cao trên 5m và khoảng 20% mặt nước thoáng. Thời gian chim rời tổ đi kiếm ăn tùy thuộc vào mùa, khi mặt trời mọc cũng là lúc chim yến bắt đầu đi kiếm ăn. Thời gian rời khỏi tổ từ: 5h00 – 5h30, vào mùa đông thì trễ hơn; Thời gian về: 18h00 – 18h30, vào mùa đông thì sớm hơn. Chim không nuôi chim con thì rời tổ đi kiếm ăn cho tới khi quay về tổ để nghỉ ngơi. Những cặp chim đang ấp trứng thì luân phiên nhau về ấp trứng. Những cặp đang nuôi chim con tùy thuộc vào chim con lớn hay nhỏ mà chim mẹ quay về tổ nhiều hay ít. Thức ăn của chim yến là các loài côn trùng có cánh bay trong không trung (kiến cánh, mối, ruồi muỗi, bọ rầy, cánh cứng, bọ xít, chuồn chuồn kim,…). 

Bước vào kỳ sinh sản, chim yến đực mới trưởng thành cùng với chim mái làm tổ chung, những cặp đã trải qua sinh sản rồi thì việc làm tổ là cả 2. Chim yến làm tổ bằng nước dãi của chúng tiết ra từ hai tuyến nước bọt ở dưới lưỡi hai bên má. Vào thời kỳ sinh sản thì tuyến nước bọt phát triển mạnh phình to ra hai bên má. Khi vào mùa làm tổ, mỗi đôi chim yến chọn cho mình một chỗ thích hợp và cùng nhau xây dựng tổ treo sát vào khuôn dầm trần nhà hoặc trên vách tường vuông góc với trần nhà. Mục đích làm tổ là để đẻ trứng, sau khi đi kiếm ăn về nghỉ 30 – 60 phút rồi bắt đầu làm tổ. Chim yến dùng miệng tiết nước bọt ra để làm tổ, dùng mỏ quẹt kéo thành sợi đan thành tổ. Chim yến làm nhiều nhất vào lúc 21h00 đêm đến 4h00 sáng hôm sau. Thỉnh thoảng chim yến về lúc giữa trưa và cũng làm tổ vào lúc 11h00 – 13h00, rồi đi kiếm ăn tiếp. Chim làm tổ cho đến khi đẻ trứng thì chúng dừng lại, tuy nhiên thỉnh thoảng chúng vẫn quẹt vào chân tổ để gia cố cho tổ vững chắc. Thời gian chim làm hoàn thành tổ trung bình 45 ngày. Tổ làm hoàn toàn bằng nước bọt màu trắng hình bán nguyệt, kích thước tổ trung bình để chim đẻ trứng là R = 45 mm đến 50mm.

Sau khi làm tổ xong chim bắt đầu giao phối, chim thường giao phối trước khi đẻ trứng 5 đến 8 ngày, sau khi đẻ trứng thứ 2 thì không giao phối nữa. Chim yến thường chỉ đẻ 2 quả trứng màu trắng, kích thước trung bình 21,26 x 13,84 mm, trọng lượng 2,25 g, vào lúc sáng sớm (khoảng lúc 2h00 – 4h00 sáng), thời gian đẻ giữa trứng 1 và trứng 2 khoảng 2 – 6 ngày. Từ khi đẻ trứng đầu tiên, ban ngày chim trống và chim mái luân phiên nhau ấp trứng và đi kiếm ăn; vào ban đêm thì một con ấp, con còn lại bám trên thành tổ, chúng cũng hay đổi ca ấp cho nhau, một đêm đổi ca ấp khoảng 4 – 5 lần. Khi ấp chim thường dùng mỏ để đảo trứng cho đều.

Sau khoảng 21 – 25 ngày thì trứng đầu tiên nở. Thời gian nở của trứng thứ nhất và trứng thứ 2 cách nhau khoảng 2 – 4 ngày. Khi chim con vừa nở ngày đầu tiên, chim bố mẹ không cho ăn mà nằm ấp ủ ấm cho chim con 1 – 2 ngày, sau đó đi kiếm ăn về cho chim con ăn. Khi đi kiếm ăn thì cả chim bố và mẹ đều bay đi. Tuy nhiên, vào giữa trưa thì có 1 con bay về cho con ăn và nằm ủ ấm cho chim con. Sau khi nở 5 ngày chim bố mẹ khi bay về cho ăn vẫn ấp ủ ấm cho chim con. Ở tuần đầu tiên số lần chim bố mẹ cho chim con ăn trong ngày khoảng 3 lần, chim bố mẹ chủ yếu cho chim con ăn vào buổi sáng khoảng 6h00 và buổi chiều khoảng 18h00. Ở tuần thứ 2 số lần chim bố mẹ cho chim con ăn trong ngày khoảng 4 lần, lúc này chim con mọc lông tơ nhưng chưa nhiều. Ở tuần thứ 3 số lần chim bố mẹ cho chim con ăn trong ngày khoảng 5 lần, chim con mọc lông tơ nhiều hơn và lông đậm hơn. Ở tuần thứ 4 và 5 số lần chim bố mẹ cho chim con ăn trong ngày khoảng 6 lần, giai đoạn này chim con mọc lông đầy đủ ở các bộ phận (đuôi, cánh,…) và đã đu tổ được, có khả năng đeo tổ tự vỗ cánh tập bay cho tới khi tự bay được. 

Số lần chim bố mẹ cho chim con ăn phụ thuộc vào điều kiện thời tiết và tùy từng giai đoạn phát triển của chim con, chim con càng lớn số lần cho ăn tăng lên. Chim mẹ mỗi lần cho ăn thường cho 1 con ăn nếu thức ăn kiếm được nhiều thì cho cả 2 chim con. Mỗi tổ có 2 chim con, trong khi chim mẹ cho chim con ăn giữa chúng có sự cạnh tranh dành mồi mớm từ mẹ. Giữa 2 chim con sự phát triển không đồng đều. Thời gian nuôi con kéo dài khoảng 40 – 48 ngày (trung bình là 45 ngày). Có một số chim non rời tổ sớm 35 ngày thường xảy ra đối với tổ 1 con do chim bố mẹ cung cấp đầy đủ thức ăn nên chim non sinh trưởng nhanh hơn tổ 2 con với lượng thức ăn ít và chim non thường xuyên tranh giành mồi.

Âm sinh học chim yến: Cũng như bất kỳ một loài sinh vật nào, chim yến cũng có “ngôn ngữ riêng” của mình. Có tiếng chim mẹ, chim con, chim đực, chim mái tiếng gọi bạn tình, tiếng gọi bầy, tiếng đấu tranh… Tần số âm thanh mà loài yến phát ra rơi vào khoảng 1 – 16 KHz, tập trung nhất ở khoảng 2 – 5 KHz, hoàn toàn nằm trong khoảng tai người có thể nghe được. Chim yến trưởng thành phát ra khoảng 12 tiếng kêu khác nhau vào các thời điểm khác nhau và việc phân biệt được âm thanh của chim yến nhờ vào phân tích âm phổ của âm thanh thu được.

Âm thanh chim con đòi thức ăn từ chim mẹ: Khi chim bố mẹ đi kiếm ăn về, vừa đặt chân lên tổ thì chim con sẽ phát ra tiếng kiêu liên tục đồng thời há miệng to để chim bố mẹ mớm mồi. Tiếng kêu kết thúc khi chúng đã ăn no. Những chim con còn nhỏ nên chúng chỉ phát ra một loại âm thanh duy nhất là âm thanh đòi thức ăn từ chim bố mẹ. Các chim yến con khác nhau nhưng cùng phát ra một phổ âm thanh giống nhau.

Chim yến chúng đi kiếm ăn theo tiếng gọi của bầy đàn. Chính vì vậy mà vào mỗi sáng sớm khi một chim rời khỏi tổ, bay lượn xung quanh gian nhà và đồng thời phát ra tiếng kêu thì tất cả những con chim khác rời tổ, bay lượn xung quanh gian nhà và phát ra những âm thanh ríu rít. Chúng lượn khoảng 4 – 5 vòng thì cùng nhau rời khỏi nhà bay đi kiếm ăn. Âm thanh gọi nhau đi kiếm ăn vào buổi sáng của chim yến nhà có đặc điểm: âm thanh thường có nhiều nhịp, mỗi nhịp kéo dài từ 1,78 – 2,3 giây, tần số âm thanh từ 2-10 kHz, âm sắc rất phong phú và đa dạng.

Chim yến đi kiếm ăn về, chúng chưa bay vội vào nhà mà lại lượn vòng quanh cửa ra vào của nhà và đồng thời phát ra tiếng kêu âm ĩ, kêu gọi nhau cùng vào tổ của mình. Âm thanh gọi nhau vào nhà vào chiều tối và âm thanh gọi nhau đi kiếm ăn vào buổi sáng của chim yến nhà có tần số âm thanh đều nằm trong khoảng từ 2-10 kHz, âm thanh thường có nhiều nhịp, mỗi nhịp kéo dài trung bình 1,8 giây, âm sắc cũng rất phong phú và đa dạng.

Âm thanh dò đường của chim yến: Chim yến trong phòng tối đã định vị bằng âm thanh dội để tránh vật cản và xác định vị trí ở của nsó. Âm thanh này nghe giống như một chuỗi tiếng “cạch, cạch”, phát ra liên tục. Âm thanh này có tần số, biên độ và cao độ khác nhau cho mỗi cá thể chim yến. Có dải tần phổ biến nằm trong khoảng từ 2khz – 8khz. Mỗi cá thể chim yến phát ra âm thanh có tần số riêng biệt. Khi phát ra gặp vật cản nó sẽ dội lại để chim nghe và thấy được vật cản trước mắt để tránh đi. Khi về nhà chim yến sẽ phát ra âm thanh tìm tổ. Mỗi tổ có một cấu trúc riêng tất nhiên sẽ cho ra âm phản hồi đặc trưng cho nó mà chỉ có chim làm ra tổ đó mới nhận biết được. Vì vậy, mỗi cá thể chim yến sẽ dễ dàng nhận ra tổ của mình ở chỗ nào.

Chim yến nuôi trong nhà sinh sản quanh năm vì các cá thể không sinh sản cùng lúc như chim yến ở đảo; có những tháng tỷ lệ chim sinh sản cao hơn các tháng khác và tạo thành một số đỉnh trong năm. Số lần làm tổ và đẻ trứng của chim yến phụ thuộc vào phương pháp thu hoạch tổ, nếu sau khi chim làm xong tổ và chuẩn bị đẻ lần đầu, ta khai thác tổ không cho chim đẻ, ấp nở và nuôi chim con thì chim yến sẽ lập tức làm tổ lại. Chim yến có thể làm tổ nhiều lần. Tuy nhiên, không nên khai thác tổ quá mức sẽ làm ảnh hưởng đến chất lượng quần thể chim yến. Các nhà khoa học, các chuyên gia đang nghiên cứu, hoàn thiện quy trình khai thác yến nhà đảm bảo khoa học, hiệu quả. Một bước tiến mới mang tính đột phá là đang tiến hành nghiên cứu đặc điểm di truyền ADN, bảo toàn nguồn gen quý của đàn chim yến Khánh Hòa.

Thạc sỹ Lê Hữu Hoàng, Nông nghiệp VN, 19/09/2013 (*): Tác giả hiện là Tổng Giám đốc Công ty Yến sào Khánh Hòa.

Nuôi chim yến phải có giấy phép 

Kể từ ngày 6/9 tới, người dân và doanh nghiệp muốn nuôi chim yến phải đăng ký và nếu phù hợp với quy hoạch nuôi chim yến của địa phương, cũng như được sự đồng ý của UBND cấp quận, huyện mới được nuôi.

Đây là nội dung trong Thông tư tạm thời về quản lý nuôi chim yến do Bộ NN&PTNT ban hành. Ngoài ra, TP.HCM cũng đang xây dựng quy chế riêng, ưu tiên nuôi yến tại huyện Cần Giờ và không cho phép nuôi yến trong các khu đô thị mới, khu vực trung tâm.

Như vậy, từ nay, tình trạng nuôi chim yến tràn lan sẽ chấm dứt, nuôi chim yến từ chỗ không ai quản lý sẽ chuyển sang bị quản lý chặt chẽ không khác gì quản lý các trại gia cầm chăn nuôi công nghiệp. Các điều kiện vệ sinh thú y và phòng chống dịch bệnh cũng được quy định rất chặt chẽ.

Việt Nam hiện có hơn 700 cơ sở nuôi chim yến và khoảng 1.500 nhà yến ở 16 tỉnh thành và đang có dấu hiệu tăng thêm.

CBS – VTV, 26/08/2013