Bảo quản lúa sau thu hoạch là một công đoạn vô cùng quan trọng để duy trì chất lượng, hàm lượng dinh dưỡng và giá trị thương phẩm của hạt. Các hiện tượng như nấm mốc, lên men, nhiễm sâu mọt, và tự bốc nóng có thể làm giảm chất lượng hạt lúa một cách nghiêm trọng. Để khắc phục những vấn đề này, cần tuân thủ một quy trình kỹ thuật chặt chẽ từ khâu thu hoạch đến bảo quản.
Các bước chuẩn bị trước khi bảo quản
Quá trình chuẩn bị ban đầu đóng vai trò then chốt quyết định hiệu quả bảo quản lâu dài.
- Thu hoạch: Lúa mới thu hoạch có độ ẩm rất cao, dễ bị nấm mốc và nảy mầm. Để tránh hư hỏng, lúa phải được làm khô trong vòng 48 giờ sau khi thu hoạch để đưa độ ẩm xuống dưới 20%.
- Làm sạch và phân loại: Sau khi đập và tuốt, lúa cần được làm sạch để loại bỏ mọi tạp chất như cát, sỏi, rơm rạ, và các loại lá cây. Quá trình phân loại giúp loại bỏ các hạt lép, hạt xanh, hạt vỡ và hạt sâu bệnh, chỉ giữ lại những hạt lúa có chất lượng tốt để bảo quản.
- Làm khô:
- Phơi nắng: Đây là phương pháp phổ biến ở quy mô hộ gia đình. Có thể phơi nhanh dưới nắng gắt ở nhiệt độ lên tới 40°C hoặc phơi chậm để giảm tỷ lệ hạt vỡ. Trong quá trình phơi, cần cào và đảo lúa liên tục để đảm bảo hạt khô đều.
- Sấy nhân tạo: Phương pháp này cho phép làm khô lúa bất kể điều kiện thời tiết, đồng thời kiểm soát chính xác độ ẩm, giúp giảm tỷ lệ rạn nứt hạt và tăng hiệu suất thu hồi gạo.
Độ ẩm của lúa là yếu tố quyết định thời gian bảo quản:
- Độ ẩm 13-14% có thể bảo quản được 2-3 tháng.
- Độ ẩm 12-12.5% có thể bảo quản được hơn 3 tháng.
Kỹ thuật bảo quản tại gia đình
Sau khi lúa đã đạt độ ẩm an toàn, việc lựa chọn phương pháp bảo quản phù hợp sẽ giúp bảo vệ hạt khỏi các tác nhân gây hại.
- Bảo quản truyền thống: Lúa sau khi phơi khô có thể được đựng trong các dụng cụ như chum, bồ, bao, thùng phi hoặc vựa. Vỏ trấu có tác dụng bảo vệ hạt khỏi nhiệt độ, độ ẩm và một phần côn trùng.
- Bảo quản bằng công nghệ mới: Các chất hoạt động bề mặt, đặc biệt là silicagen (được kết tinh từ silicon dioxide), đang được nghiên cứu và ứng dụng rộng rãi. Phương pháp này có nhiều ưu điểm vượt trội:
- Cơ chế hoạt động: Silicagen phá hủy lớp biểu bì của côn trùng, làm chúng mất nước và chết, mà không gây độc hại cho người và vật nuôi.
- Hiệu quả:
- Sử dụng silicagen với nồng độ 0.1% trộn đều vào thóc cho hiệu quả diệt mọt 100% sau 15 ngày.
- Hiệu lực này có thể duy trì tới 6 tháng ở điều kiện thường, với tỷ lệ tổn thất dưới 2%.
- Quy trình bảo quản bằng silicagen:
- Thùng kim loại: Trộn 0.1% silicagen với lớp thóc dày 40 cm trên bề mặt, sau đó đậy nắp kín.
- Bao bì: Trộn 0.1% silicagen với toàn bộ lúa, sau đó đóng bao và xếp ở nơi khô ráo, thông thoáng, tránh ẩm ướt.
Giám sát định kỳ
Trong quá trình bảo quản, cần kiểm tra định kỳ 15 ngày một lần để kịp thời phát hiện các hiện tượng bất lợi như bốc nóng, ngưng tụ nước. Nếu xảy ra, cần xử lý ngay bằng cách phơi hoặc sấy khô lại, sau đó trộn thêm silicagen để tiếp tục bảo quản.
Việc áp dụng các kỹ thuật bảo quản này không chỉ giúp người nông dân giữ được chất lượng lúa thương phẩm và lúa giống, mà còn góp phần giảm thiểu lãng phí và nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp.
Việt Linh [G], 9/2025
